درد، بی حرکتی و خشکی شانه (شانه یخ زده)

شانه یخ زده یا کپسولیت چسبنده عارضه‌ای است که درد ،بی حرکتی و خشکی مفصل شانه مشخصه اصلی آن به شمار می‌رود. علائم و نشانه‌ها معمولاً به تدریج شروع، به مرور زمان تشدید و در نهایت عموماً ظرف یک تا سه سال برطرف می‌شود.

انجام عمل‌های جراحی‌ مانند ماستکتومی یا پستان‌برداری یا گذراندن دوره نقاهت عارضه‌هایی مانند سکته مغزی که به موجب آنها دست و بازو نمی‌تواند حرکت کند، احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد.

برای درمان شانه یخ زده از تمرین‌های دامنه حرکتی و گاهی اوقات تزریق کورتیکواستروئید و داروی بی‌حسی در کپسول مفصلی بهره گرفته می‌شود. در موارد معدودی نیز انجام جراحی آرتروسکوپی برای شل کردن کپسول مفصل و امکان‌پذیر ساختن حرکت آزادانه شانه ضرورت می‌یابد.

خشکی شانه یا شانه یخ زده معمولاً بیش از یک بار یک شانه را درگیر نمی‌کند، اما ممکن است شانه سمت دیگر بدن دچار این نوع درد و خشکی بشود.

علت ها و دلایل

استخوان‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های تشکیل دهنده مفصل شانه در میان کپسولی از بافت پیوندی قرار دارند. هر گاه این کپسول در اطراف مفصل شانه ضخیم و سفت شود، عارضه شانه یخ زده بروز می‌یابد و حرکت شانه محدود می‌شود.

پزشکان در مورد علت دچار شدن برخی بیماران به این عارضه مطمئن نیستند، اما در کل احتمال بروز شانه یخ زده در افراد مبتلا به دیابت یا اشخاصی که به تازگی مجبور بوده‌اند شانه را برای مدت طولانی به دلایلی مانند جراحی یا شکستگی بازو بی حرکت نگه دارند، بیشتر است.

عامل‌های مشخصی فرد را مستعد ابتلا به شانه یخ زده می‌سازد که در ادامه آنها را به اجمال توضیح می‌دهیم:

سن و جنسیت

این عارضه در میان اشخاص مسن‌تر از 40 سال، به ویژه بانوان، رواج بیشتری دارد.

بی حرکت بودن یا کاهش حرکت

کاهش حرکت یا عدم تحرک طولانی مدت شانه احتمال ابتلا به شانه یخ زده را افزایش می‌دهد. عدم تحرک می‌تواند پی‌آمد عامل‌های گوناگونی مانند موارد زیر باشد:

• آسیب دیدگی عضله روتاتور کاف یا عضله چرخاننده شانه

• شکستگی بازو

• سکته مغزی

• دوران بهبود عمل جراحی

بیماری‌های سیستمیک

ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند موارد ذیل احتمال بروز این نوع درد و خشکی را افزایش می‌دهد:

• دیابت

• پرکاری تیروئید

• کم کاری تیروئید

• بیماری قلبی ـ عروقی

• سل

• بیماری پارکینسون

علائم و نشانه ها

خشکی شانه معمولاً به آهستگی و در سه مرحله بروز می‌یابد. هر مرحله ممکن است چند ماه طول بکشد.

• مرحله در حال یخ زدن:بیمار با کوچک‌ترین حرکت شانه متحمل درد می‌شود و محدودیت دامنه حرکتی شانه شروع می‌شود.

• مرحله یخ زدگی: درد در این مرحله به تدریج کمتر می‌شود. بااین حال گرفتگی و خشکی شانه بیشتر می‌شود و استفاده از آن دشوارتر می‌گردد.

• مرحله ذوب شدن: دامنه حرکتی شانه رو به بهبود می‌رود.

درد برخی بیماران شب‌ هنگام تشدید می‌شود و گاهی حتی خواب بیمار را مختل می‌سازد.

تشخیص

پزشک هنگام معاینه به منظور بررسی دامنه حرکتی، به بیان دقیق‌تر دامنه حرکتی فعال، و بروز درد احتمالی از بیمار می‌خواهد تا در جهت‌های مختلف حرکت کند. سپس از بیمار خواسته می‌شود تا عضله‌ها را در زمان حرکت دادن دست و بازو، به منظور بررسی دامنه حرکتی غیرفعال، شل کند. شایان ذکر است که شانه یخ زده هم بر دامنه حرکتی فعال و هم غیرفعال اثر می‌گذارد.

پزشک در برخی موارد برای تعیین دامنه حرکتی فعال و غیرفعال داروی بی‌حسی درون شانه تزریق می‌کند.

نشانه‌ها و علائم معمولاً برای تشخیص شانه یخ زده کفایت می‌کند؛ بااین حال پزشک گاهی به منظور تشخیص افتراقی و حذف احتمال ابتلا به دیگر بیماری‌ها دستور انجام آزمایش‌های تصویربرداری، مانند ام.آر.آی. یا پرتونگاری (اشعه ایکس)، می‌دهد.

درمان

در درمان درد، بی حرکتی و خشکی شانه از فیزیوتراپی استفاده می شود. متخصص فیزیوتراپی در زمینه ارزیابی و درمان درد، بی حرکتی و خشکی شانه از مهارت بالایی برخوردار است. وی از طریق انجام معاینه‌ای کامل ابتلا به این عارضه و مرحله بیماری را تشخیص می‌دهد. آگاهی از مرحله بیماری از آن رو بسیار مهم است که درمان هر مرحله با مرحله دیگر متفاوت است. از سویی به حرکت وادار کردن زودهنگام شانه درد را تشدید می‌کند، و از سوی دیگر وارد نکردن فشار کافی به شانه باعث گرفتگی و خشکی بیشتر آن می‌شود. متخصص فیزیوتراپی با اتکا به دانش و تجربه خود شدت مناسب حرکت را مشخص می‌کند.

متخصص فیزیوتراپی از بیمار می‌خواهد تا:

• در مرحله دردناک اولیه بر روی کنترل درد تمرکز کند؛ برای مثال نرمش‌های سبک و حرکت‌های کششی ملایم مفصل را انجام دهد و درمان مناسب شل کردن عضله‌های گرفته یا مسکن مناسب را با راهنمایی پزشک دریافت کند.

• بر روی دامنه حرکتی خشکی شانه تمرکز کند؛ برای مثال تمرین‌های تقویت عضلات را انجام دهد و از درمان با دست یا منوال تراپی بهره بگیرد.

• در مرحله بهبود و تسکین درد بر روی تمرین‌ها و توان‌بخشی متمرکز شود تا شانه عملکرد و دامنه حرکتی طبیعی خود را بازیابد.

مداخله‌های درمانی رایج برای کپسولیت چسبنده یا شانه یخ زده موارد زیر را دربرمی‌گیرد:

• روش درمان درد، بی حرکتی و خشکی شانه با دست یا منوال تراپی: متخصص فیزیوتراپی با بهره‌گیری از این روش توانایی و دامنه حرکتی شانه و مفصل‌های اطراف را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

• انجام حرکت‌های اصلاحی: این روش در بازیابی دامنه حرکتی و تقویت شانه و مفصل‌های پیرامون آن مؤثر است.

• بازآموزی عصبی ـ عضلانی: این روش با بازآموزی بالاتنه شروع می‌شود و بیمار به تدریج قادر می‌گردد تا به خوبی بالاتنه آسیب دیده و درگیر را در فعالیت‌های روزانه به کار گیرد.

• استفاده از روش‌ها و مدالیته‌هایی مانند اولتراسوند، تحریک الکتریکی، لیزر سرد و... کاهش درد، بی حرکتی و خشکی شانه را در پی دارد.

• برنامه‌های درمانی خانگی مانند تمرین‌ها و حرکت‌های اصلاحی و آموزش روش صحیح انجام امور روزمره با هدف پیشرفت به سطح عملکردی بالاتر انجام می‌شود.

• شاک ویو تراپی: این روش با هدف تسریع و تسهیل دوران بهبود به کار برده می‌شود. در بهترین حالت بیمار باید به محض مشکوک شدن به ابتلا  به درد، بی حرکتی و خشکی شانه و قرار داشتن در مرحله نخست عارضه با پزشک مشورت کند، اگرچهشاک ویو تراپی در مرحله دوم نیز کاربرد دارد. در مجموع پس از دو یا سه جلسه درمانی عارضه بهبود می‌یابد و دوران نقاهت کوتاه‌تر می‌شود.

تمرین‌ها کششی و تقویتی

به موازات بهبود یافتن دامنه حرکتی در درمان درد، بی حرکتی و خشکی شانه ، تمرین‌های تقویت عضله چرخاننده شانه را نیز به برنامه خود اضافه کنید. حتماً پیش از انجام تمرین‌های تقویتی، شانه را گرم کنید و اول حرکت‌های کششی را انجام دهید.

فیزیوتراپی بنیان درمان درد،بی حرکتی و خشکی شانه محسوب می‌شود که در ابتدا بر حرکت‌های کششی کپسول مفصل و پس از آن بر تمرین‌های تقویتی متمرکز می‌شود.

همواره شانه را پیش از شروع انجام حرکت‌ها گرم کنید. بهترین روش گرم کردن دوش آب گرم یا حمام داغ به مدت 10 تا 15 دقیقه است. توجه داشته باشید که حرکت‌های زیر را تا حدی انجام دهید که کشش را احساس کنید اما با درد مواجه نشوید.

1.کشش پاندولی

ابتدا این تمرین را انجام دهید. شانه‌هایتان را شل کنید، بایستید و اندکی رو به جلو به گونه‌ای خم شوید که بازوی آسیب دیده آویزان شود. بازو را در دایره‌ کوچکی با قطر تقریبی 30 سانتی متر تاب دهید. روزانه در هر جهت 10 گردش کامل انجام دهید. همگام با بهبود علائم قطر دایره را افزایش دهید، اما عجله نکنید و به شانه فشار بیش از حد وارد نکنید.

2.    انجام حرکت کششی با استفاده از حوله

یک سر حوله‌ای یک متری را پشت کمر نگه دارید و سر دیگرش را با دست دیگر بگیرید. حوله را در راستای افقی نگه دارید. با دست سالم دست آسیب دیده را رو به بالا بکشید تا نیروی کششی بر آن اعمال شود. در روش پیشرفته‌تر این حرکت می‌توانید حوله را دور شانه سالم بپیچید. انتهای حوله را با دست آسیب دیده بگیرید و با دست سالم آن را به سمت کمر بکشید. این حرکت را روزانه 10 تا 20 بار انجام دهید.

3.    راه بردن انگشتان

روبه روی دیوار به فاصله سه چهارم طول بازو از آن بایستید. دست را دراز کنید و با نوک انگشتان دست آسیب دیده دیوار را در سطح مچ دست لمس کنید. آرنج را کمی خم کنید و به آهستگی، مانند عنکبوت، انگشتان را روی دیوار تا جایی راه ببرید که کشش بیشتر منجر به درد شود . به خاطر داشته باشید که انگشتان باید حرکت کنند و عضله‌های شانه هیچ کاری انجام نمی‌دهند. بازو را به آرامی، در صورت لزوم به کمک دست سالم، پایین بیاورید و سپس حرکت را تکرار کنید. این حرکت را روزانه 10 تا 20 بار تکرار کنید.

4.    کشش در عرض بدن

بنشینید یا بایستید. با دست سالم از آرنج دست آسیب دیده بگیرید، آن را بالا ببرید و از عرض بدن در حالی رد کنید که فشار ملایمی را برای کشش شانه به آن وارد می‌کنید. این حالت کشش را 15 تا 20 ثانیه حفظ کنید. حرکت را روزانه 10 تا 20 بار تکرار کنید.

5- کشش زیر بغل

با دست سالم بازوی آسیب دیده را روی قفسه‌ای به ارتفاع سینه بگذارید. زانوها را به آهستگی خم کنید و زیر بغل را باز کنید. سپس به آرامی میزان خمیدگی زانو را بیشتر کنید تا کشش ملایمی به عضلات زیر بغل وارد شود و در نهایت زانو را صاف کنید. پس از هر بار خم کردن زانو، کشش را بیشتر کنید، اما به خودتان فشار نیاورید. این حرکت را هر روز 10 تا 20 بار انجام دهید.

6- چرخش رو به بیرون

کش مخصوص تمرین را بین دو دست بگیرید، آرنج را 90 درجه خم کنید و نزدیک بدن نگه دارید. قسمت پایین بازوی آسیب دیده را 2 تا 3 اینچ رو به بیرون بچرخانید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را هر روز 10 تا 15 بار تکرار کنید.

7. چرخش رو به داخل

کنار یک در بسته بایستید و یک سر کش مخصوص تمرین را دور دستگیره در بیاندازید. سر دیگر کش را با دست آسیب دیده بگیرید و آرنج را در زاویه 90 درجه نگه دارید. کش را 2 تا 3 اینچ به سمت بدن بکشید و 5 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را هر روز 10 تا 15 بار تکرار کنید تا درد، بی حرکتی و خشکی شانه بهبود یابد.